De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Alles over binnenscheepvaart
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

geldersekade.jpg
geldersekade.jpg (190.74 KiB) 1500 keer bekeken
Twee statietjalken en een Praam uit Overijssel. De binnenste tjalk lijkt me al uit de vaart te zijn.

De Geldersche Kade, ziende van de Prins-Hendrikkade naar de Nieuwmarkt
Collectie Collectie Atlas Dreesmann
Datering 1880 ca.
Inventarissen http://archief.amsterdam/archief/10094
Afbeeldingsbestand 010094000602

Bron: https://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/010094000602
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Kees Touw
Berichten: 862
Lid geworden op: 12 jan 2011 12:24
Locatie: Rotterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door Kees Touw »

STATIETJALKEN OF STAATSIETJALKEN

Tijdens verschillende onderzoeken kwam ik het woord staatsie in 18e en 19e eeuwse bronnen op verschillende manieren geschreven tegen. Als staise, stagie, stasie, statie en als staatsie. Alleen de laatste twee worden nog regelmatig gebruikt als het om een dergelijk type tjalk gaat. Zelf vind ik ‘staatsie’ de enig juiste spelling.
Wanneer ik ‘statie’ lees denk ik het eerst aan een station in België en daarna aan een van de 14 kruiswegstaties van Jezus.
‘Staatsie’ daarentegen staat voor vertoon, pronk , praal pracht, luister. Het wordt gebruikt in woorden als staatsiekleding, staatsiewimpel en staatsieportret. In het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) wordt staatsie omschreven als: …een tot pronk of sieraad dienend, over de helmstok van het roer hoog oploopend gedeelte achter aan het bovenboord van sommige schepen.
Beste Pieter, jij als man van de taal, wat vind jij hiervan?
Groet K.T.
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

Het WNT en de Dikke van Dale kiezen voor pracht en praal en besluiten dat het staatsie moet zijn.
Ik zou echter de statie, wat staat voor standplaats, dus de plaats voor de schipper, niet uit durven sluiten. De vleugels waren er in eerste instantie toch om de schipper een zekere standplaats te geven en pas later is men het (bij feestelijkheden of jachten) voor pracht en praal gaan gebruiken.

In de Etymologische woordenbank maakt men verwijzingen naar staan, stage, toneel en komt men toch uit op pracht en praal.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden
staatsie znw. v., met een geheel andere bet. mnl. staetsie, stage, Kiliaen staedsie, stagie v. m. ‘getimmerte, podium, verdieping’ (nog zuid-nl.), dat evenals ne. stage ‘toneel’ < ofra. estage (nfra. étage) < vulg. lat. *staticum. — De bet. ‘uiterlijke praal; plechtige stoet of optocht’ zal zich ontwikkeld hebben naar de fraaie vertoningen, die op het toneel werden opgevoerd, in het bijzonder kan men denken aan de landjuwelen, waar zowel een optocht met praalwagens als toneelvoorstellingen voorkwamen. Invloed van staat behoeft men daarbij niet te veronderstellen.

In hoeverre deze of gene gelijk heeft valt waarschijnlijk moeilijk te achterhalen.
Alhoewel door taalkundigen tegen gesproken lijkt me wederzijdse beïnvloeding stage (lat. stāre) en statie (lat. statio) toch niet uit te sluiten.

Ik zal BVT waar nodig aanpassen.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Kees Touw
Berichten: 862
Lid geworden op: 12 jan 2011 12:24
Locatie: Rotterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door Kees Touw »

Kijk als statie standplaats voor de schipper voorstelt dan zou elk schip een statieschip zijn.
Het hek van een tjalk was op het eind van de 19e eeuw maar sober uitgevoerd.
Dat was in de 18e en begin van de 19e eeuw wel anders. Die waren uitbundig versierd. Vandaar toch pronk en praal, dus staatsie.
Groet K.T.
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

G.J. Schutten, Frits Loomeijer, E.W. Petrejus, E. v. Konijnenburg, G.C.E. Crone en in de jaarverslagen van de Staten-Generaal van rond 1890, als ook in de liggers schrijft men statie.
In het Fries heeft men een voorkeur voor staatsie....
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

Aangezien verdere reacties uit blijven; het volgende:
De mensen uit de taalhoek zijn van mening dat het staatsie moet zijn.
De mensen uit de schepenhoek menen dat het statie is.
Het is bekend dat 'de woordenboeken' en 'het volk' het vaker niet eens zijn met elkaar
maar ook dat 'gerenommeerde bronnen' als woordenboeken en encyclopedia soms de plank lelijk misslaan.
Ik geef daarom toch de voorkeur aan het meer gebruikelijke STATIE :roll:
Klembord-1.jpg
Klembord-1.jpg (41.12 KiB) 1334 keer bekeken
Klembord-3.jpg
Klembord-3.jpg (62.25 KiB) 1334 keer bekeken
Klembord-4.jpg
Klembord-4.jpg (54.83 KiB) 1334 keer bekeken
Klembord-2.jpg
Klembord-2.jpg (76.84 KiB) 1334 keer bekeken
Wie zet, opdat beide kampen belicht worden, hier wat tegenover?
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Kees Touw
Berichten: 862
Lid geworden op: 12 jan 2011 12:24
Locatie: Rotterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door Kees Touw »

In Bergen op Zoom is zelfs een straat die ‘Statietjalk’ heet. Ik mag aannemen dat degenen die straatnamen voorstellen en goedkeuren niet over een nacht ijs gaan. Toch blijf ik van mening dat die mensen daar in de ‘Staatsietjalk’ horen te wonen.
Hetzelfde probleem doet zich ook voor bij statieportret en staatsieportret. Wanneer je het woord opzoekt in Google dan zie je dat er misschien wel net zoveel statieportretten zijn te vinden als staatsieportretten. Terwijl staatsieportret de enig juiste spelling is.
Dat heel veel schrijvers over de Nederlandse binnenvaart schrijven over statietjalken wil nog niet zeggen dat zij het bij het juiste eind hebben.
Maar we moeten niet vergeten dat taal constant aan verandering onderhevig is. Wat nu pertinent fout is hoeft dat over pak weg twintig jaar niet meer te zijn. Veel Rotterdammers, maar ook mensen in andere grote steden, spreken nu over de meisje. Wanneer de meeste mensen dat gaan doen wordt dat de norm en dus van zelf goed. Dus als de meeste mensen statietjalk blijven of gaan schrijven wordt dat dus vanzelf goed.
In mijn spellingcontrole wordt statietjalk rood onderlijnt zonder dat er een andere spelling wordt aangeboden. Staatsietjalk wordt niet rood onderlijnt en schijnt dus goed te zijn.
Voor degenen die niet willen kiezen blijft altijd nog de mogelijkheid om een dergelijk schip gewoon hektjalk te noemen.
Wat ik wil zeggen is eigenlijk dat wanneer de meeste mensen iets op een bepaalde manier schrijven nog niet wil zeggen dat het correct is.
Groet K.T.
Schermafbeelding 2019-01-07 om 17.21.52.png
Schermafbeelding 2019-01-07 om 17.21.52.png (590.41 KiB) 1256 keer bekeken
Detail van een schilderij van Jan Claes Rietschoof (1675-1719) collectie Rijksmuseum Amsterdam.
Schermafbeelding 2019-01-08 om 10.28.58.png
Schermafbeelding 2019-01-08 om 10.28.58.png (7.03 KiB) 1256 keer bekeken
Uit Frysk Wurdboek.
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

Ik mag aannemen dat degenen die straatnamen voorstellen en goedkeuren niet over een nacht ijs gaan.
Amersfoort kent een boekenbuurt. Daar heb je de: Roos van Dekemastraat. Van Lennep schreef echter de Roos van Dekama, niet Dekema.

Ik zei al dat de Friezen de voorkeur aan Staatsie geven.....

En wat computerspellingscontrôle betreft, dat is wel het slechtste argument wat je er bij kunt halen Kees.
In de tijd dat ik nog met WP werkte, wilde het programma achterruit (van bijv. een stuurhut) persé vervangen door 'achteruit' :-)

Maar, als jij staatsie wilt schrijven, dan schrijf je toch gewoon staatsie!
Het gaat er om dat je een ander iets duidelijk kan maken en of je dan zegt een tjalk met zo een raar ding op het eind, een hektjalk, een statietjalk, enn staatsietjalk, (beiden rood onderkringeld in Firefox) of wat je nog meer verzint, dat zal mij een biet wezen. Als ik je maar begrijp.
En als dat je een troost is: ook BVT keurt geen van beide vormen af en laat het aan een ieders eigen inzicht over.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Janna
Berichten: 2318
Lid geworden op: 30 nov 2006 18:34
Locatie: Noordwijk

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door Janna »

Ik stem hektjalk..
:mrgreen:
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: De tjalk in binnen- en buitenvaart.

Bericht door pieter53 »

Elke tjalk heeft toch een hek, dat staat ten minste zo in de meetbrief.
"Brandmerk ingebeiteld bovenzijde postdeksel 20 cm uit den hekplaat"
:P
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Plaats reactie