Rivierloodsen (vroeger en nu).

[Robert Delhaye]

Beste Willem,

In tegenstelling tot de Mittelrhein en de Westerschelde is er inderdaad weinig over loodsen op de Waal bekend.
Ergens heb ik nog oude documenten liggen over de firma Fop Smit (de stichter van de beroemde Smit sleepvaart en berging). Deze rederij hield zich rond 1800 bezig met zeilvrachtvaart op zee, later kwamen daar stoomsleepboten bij die deze zeilschepen, en die van anderen naar Rotterdam trokken, de Nieuwe Waterweg bestond immers nog niet. Men moest toen, langs de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden varen, en kwam ergens ter hoogte van waar nu het Pernis-industriegebied ligt in de Maas uit. Fop Smit had ook een aantal passagiersschepen op de binnenvaart varen - de voorvader van het huidige Spido. Deze passagiersschepen (stoom) voeren een route van Rotterdam (de Boompjes) via Dordrecht naar Slot Loevesteijn. Ik geloof dat op oude dienstregelingen uit de 19e eeuw staat dat deze rederij ook een rivierloodsendienst aanbood. Maar of ze verder voeren dan veel verder dan Loevestijn weet ik niet...
Dat wil niet zeggen dat er geen informatie is natuurlijk. Veel zal via overlevering en herinnering moeten geschieden.
Misschien is het een goed idee om na te gaan wie lokaal op de rivier actief waren. Daarmee bedoel ik bunkerboten en bunkerstations, en parlevinkers (varende winkels). De schippers / ondernemers op deze boten en pontons kenn(den) de hele omgeving. In hun familie of kennissenkrijg zullen er best nog mensen zijn die de laatste jaren van de loodsen op de Waal hebben meegemaakt, of mensen hebben gekend die veel langer geleden de situatie kenden.
Het beroep van loods is - in Duitsland althans - uit de 'Treidelei' voortgekomen (het trekken van een schip met paarden, soms wel tientallen paarden). Het waren in het begin vaak dezelfde families. De Rijn is echter, in tegenstelling tot de Waal voorzien van (jaag)paden langs de oevers. Op de Waal werd gezeild, en dreef men ook met de stroom mee. 'Vroeger' ging er namelijk een getijdegolf richting Emmerich over de Merwede en Waal. Dat was in de tijd van vóór de Deltawerken, en de verregaande werken aan de Nieuwe Waterweg en Nieuwe Maas.
Toen de eerste stoomboten kwamen met sleepschepen erachter maakten die ook gebruik van deze getijdestroom, die dus eigenlijk tegen de stroom inging. Het was ook in de tijd van de stoomscheepvaart dat het beroep van loods meer algemeen werd.

met vriendelijke groet,
Robert

[Fluks]

Mijn grootvader vertelde wel eens,dat hij 14 dagen in Dreumel ten anker heeft gelegen,omdat de wind te ongunstig was om met zijn 2 mast klipper het Tielse Rak te bezeilen.Er scheen daar in die tijd (rond 1910) redelijk veel stroom te lopen begreep ik.

[Robert Delhaye]

HET LOODSWEZEN OP DE RIJN TUSSEN ST. GOAR EN BINGEN

--- PERIODE TOT 1870 ---

'Lotse' (loods) als beroepsnaam wordt in Duitsland voor het eerst gebruikt in een Pruisische Wet, het Reglement van de loodsdienst op de Rijn binnen het gebied van de grenzen van Pruisen, gedateerd 24 juni 1844. Tot die tijd werd eenvoudigweg het woord 'stuurman' gebruikt voor het ambacht dat tegenwoordig de loods uitoefent.

Zonder twijfel kan men stellen dat het beroep van stuurman / loods net zo oud is als de rivier door mensen met allerlei vaartuigen in de breedste zin van het woord bevaren is. Want om de rivier te bevaren was er minstens één persoon nodig om het voertuig te sturen, veilig langs kliffen, riffen, ondiepten en tal van andere hindernissen, die men diende te passeren om de reis voort te zetten. En het is alleen maar logisch dat men daar iemand voor inschakelde die het plaatselijk vaarwater kende, met de eigenaardigheden vertrouwd was en precies de grillen van de rivier kende.

Zo heeft zich vele eeuwen geleden het beroep van stuurman ontwikkelt, want de waterlopen waren in vroeger tijden vanwege de slechte verbindingen over land (wegen) zeer belangrijk voor verkeer en economie.

In een oud kerkboek uit 1492 te Kaub vinden we de beroepsnaam 'stuurman', om vanaf die tijd in de loop der eeuwen die naam zeer regelmatig tegen te komen in de andere kerkboeken.

In de Middeleeuwen en het begin van de 'Nieuwe Tijd' waren de 'stuurlui' en de 'schippers' bij dezelfde gildes (Zunft) :

'Wir Brudermeister und Geschworne der löblichen Schifferzunft des Mittel- und Unteramts im Rheingau benanntlich Jacob Ritter, Michael Burkard, Jakob Wieger und Jacob Reichard fügen hiermit jedermänniglichen und sonderlich denen jenigen, so daran gelegen, zu wissen und tun kund, dass vor uns an heut zu End gesetzen Dato persönlich erschienen der ehrsame Johannes Göbelt allhiesiger Bürger Sohn und uns all dieweilen er sein ferneres Glück anderwärtig zu suchen entschlossen, geziemend ersucht und gebeten ihm ein glaubwürdiges Attestat und Lehrbrief seiner zünftig entfernten Schiffartei in glaubwürdiger Form und Urkund zu erteilen. Als haben wir ihm in diesem seinem billigen Gesuch zumalen nicht abhanden gehen, sondern zur Steuer der Wahrheit mit unserer eigenhändigen Unterschrift und beigedruckten unser gewöhnlichen Zunft Insiegel bescheinigen und bekräftigen wollen, dass obgedachter Johann Göbelt von Unseren der Schifferzunft einverleibt mit Meister Michael Meurerer bei versammelter Zunft und offener lad in Anno 1746 am 25. September ordentlich aufgedungen und nach verflossenen seinen gewöhnlichen Lehrjahren auf obbeschriebener Art wegen seines Wohlverhaltens an wiederum losgesprochen worden: wessentwegen wir dann männiglichen und jedem nach Standsgebühr hierdurch ersuchen ihm Johann Göbelt an Ort und End wo er dessen wird benötigt sein allen geneigten Willen und Vorschub angedeihen zu lassen, die wir in dergleichen Vorfallenheiten ein solches zu erwidern jederzeit erbietig sein, so geschehen und gegeben.'

Rüdesheim im Rheingau den 6. Mai 1752.

Bovendien weten we van diverse stenen en koperen gravures die als onderwerp het vervoer over de Rijn hebben, dat de stuurman al lang bestaat, deze staat immers afgebeeld, bijvoorbeeld aan het hek van een vaartuig, bijvoorbeeld een schip of een vlot, een man staat die het roer vast houdt.
Andere oude getuigenissen hebben het onder meer over een vrijbrief uit de tijden van Napoleon, waarin een gevreesde in de Taunus en Hunsrück actieve roverhoofdman, genaamd 'Schinderhannes' beloofd een stuurman uit Kaub, op de terugweg van z'n loodsenvaart van Kaub naar Koblenz, dus van Koblenz naar Kaub, vrijgeleide te geven.

In 1866 kwam het staatsgebied van Nassau in Pruisische handen terecht. Zo kon het loodswezen op beide Rijnoevers in één wet geregeld worden. Dat gebeurde door middel van de herziene Rijnscheepsvaartakte van 17 maart 1870, die in werking trad op 1 april 1870. De wet behandelt de oprichting en op andere plaatsen opheffing van loodsstations en loods-regio's, het oprichten van examencommissies. De wet stipuleerde ook dat niemand het beroep van loods mocht uitoefenen die geen examen had afgelegd en zich zonder patent meldde. Bovendien kon vanaf nu het loodspatent weer worden ingetrokken als de loods niet meer voor zijn beroep geschikt was. De uitoefening van het beroep van loods of een dergelijke activiteit werd nu als een misdaad beschouwd, en strafbaar gesteld.

In 1870 werden de zones vastgesteld, die nog tot de laatste loodsen (halverwege de negentiger jaren van de vorige eeuw), van toepassing bleven:

Bingen - Kaub / Stationsort Bingen
Kaub - Bingen / Stationsort Kaub
Kaub - St Goar / Stationsort Kaub
St Goar - Kaub / Stationsort St Goar

Door verbeteringen aan de Rijn werden langzaam maar zeker andere loods-zones zoals onder andere Rüdesheim - Mainz / Koblenz - St Goar, werden zo onbelangrijk dat ze praktisch wegvielen en werden afgeschaft.
Ook werd vastgelegd dat iemand die het beroep van loods er meerdere jaren voor moest leren, en gedurende die periode als kandidaat-loods werd bestempeld.

(In volgende delen: de 20 ste eeuw).

met vriendelijke groet,
Robert

[JCV]

er is een boek ,, der wunderbare Rhein,,

Dat gaat over de lootsen uit Kaub, hier staat heel veel in

[Gert Schouwstra]

In het IVR van 1892 staan zo'n dikke 400 Rijnloodsen met naam en station genoemd.
En dit staat er over de Nederlandse loodsen:

[d`oude schipper]

Nog over loodsen gesproken, ik herinner mij nog van de tijd dat ik op de " Saint Julien " van de CNFR vaarde dat wij altijd in Dordrecht een loods aanboord kregen richting Antwerpen. Hij kwam dus in Dordrecht aanboord maar waar hij afstapte weet ik dus niet meer. Misschien weet Ernst dat zich nog te herinneren ? Waarom kregen wij een loods, het was een pas spiksplinter nieuwe vloot met veelal nog jonge kapiteins die misschien nog niet zo veel ervaring hadden op het ruime sop. Ik zelf als stuurman zou ik maar zeggen kwam bijna nooit met ons sleepscheepje over zeeland, mijn vader moest niet veel van Antwerpen hebben. Waarom ?? weet ik niet want ja je vaarde gewoon het sleepbootje maar achterna, je behoefde de weg om het zo maar te noemen niet te weten. Dus weet iemand nog waar de Dordse loods afstapten, Wemeldingen misschien , lees ik dat graag om mijn geheugen wat op te frissen. Volgens mij gingen we Hansweert uit naar Antwerpen maar dan weer zonder loods maar ………… weet niks meer zeker. Waar ik nu over schrijf was in de jaren 50, dus al heeeeeeel even geleden.

[Gert Schouwstra]

De vaarbewijsplicht in in 1974 ingevoerd. Daarvoor was het voor Nederlandse en Belgische schepen vrij varen op de Schelde, er gold geen loodsplicht. Maar misschien was dat voor Franse en Duitse schepen niet het geval? Het Rijnpatent gold niet op de Schelde, dacht ik.

[Fluks]

De duitse en zwitserse motorschepen hadden meestal loodsen van Dordrecht naar Antwerpen,Terneuzen of Vlissingen.Niet omdat men op dat traject niet mocht varen,maar omdat men op er niet zo goed bekend was.Hoewel ik bij een zwitserse schipper gevaren heb,die,toen de loods het in de dikke mist niet meer zag zitten,gewoon door voer naar Antwerpen.Een buitenlandse schipper met rijnpatent mag wel op de Schelde en IJselmeer varen,maar een nederlander heeft een vaarbewijs nodig.

[de graaf]

De duitse en zwitserse motorschepen hadden meestal loodsen van Dordrecht naar Antwerpen,Terneuzen of Vlissingen.Niet omdat men op dat traject niet mocht varen,maar omdat men op er niet zo goed bekend was.Hoewel ik bij een zwitserse schipper gevaren heb,die,toen de loods het in de dikke mist niet meer zag zitten,gewoon door voer naar Antwerpen.Een buitenlandse schipper met rijnpatent mag wel op de Schelde en IJselmeer varen,maar een nederlander heeft een vaarbewijs nodig.

nederlandse schipper mag zonder vaarbewijs met rijnpatent wel degelijk de schelde en ijselmeer bevaren rijnpatent wordt gelijk gesteld aan vaarbewijs ik ben het levende bewijs heb enkel rijnpatent en op alle wateren van nederland weleens gecontroleerd en nooit geen opmerking gekregen dat ik daar niet mocht varen heb mijn patent sinds 1970

[Fluks]

Op een duits schip had ik een nederlandse collega met een rijnpatent.Volgens een ambtenaar mocht hij overal in Nederland varen,behalve op ruime vaarwaters.Ik geloof,dat de regels niet altijd duidelijk uitgelegd of begrepen werden.